11.Gaia. Diktadura Frankista EuskalL Herrian (1939-1975)

11. GAIA: DIKTADURA FRANKISTA EUSKAL HERRIAN (1939-1975)

1.   Erregimenaren euskarria:

·        Armada eta Eliza,

·        Enpresa-buruak, hiriko klase ertainen zati bat, lur-jabeak…

­   Euskal burgesia sektore pragmatiko batzuek Frankismoaren alde.

­   Leialtasun pertsonala ideologikoa baino gehiago

­   Erregimenak aurrerapena eskaini

­   Adibideak: Javier de Ibarra, Jose Maria de Areilza, Jose Felix Lequerica, Pilar Careaga, Esteban Bilbao, Antonio Iturmendi …

·        Nekazal karlismo soziologikoa  + burgesia ertaina eta txikia arrazoi ideologikoengatik

·        Klientelismo (bezerokeria?) apolitikoa: burgesia txikia, enpresaburu ertainak,  funtzionarioak, zerbitzuetan aritzen ziren profesionalak, nekazariak eta abeltzainak …

2.   1939-1959 aldia

2.1 Etaparen ezaugarriak

·        Errepresioa + kontrol politikoa

·        Ekonomia eta lan baldintza txarrak. Gosea.

·        Partiduen antolamendu falta. Erbestera.

·        Oposizioaren helburu nagusia: erbesteratuen harrera eta baliabideak

2.2 Barneko erresistenzia

·        Hastapenak

­   Frantzian eta Ingalaterran zeuden buruzagiekin: Erresistentziarako Junta eta Eusko Jaurlaritzaren Batzorde Delegatu (Eusko Jaurlaritzarekin elkarlanean aritzen ziren partiduen delegatuak osatuta)

­   Euzko-Naia: talde politiko militar matxinada bat antolatzeko (II mundu gerra garaian)

­   Hortik aurrera: borroka baketsua (liburuxkak, kartelak …)

­   Nolanahi ere 1946 Arenalean zegoen Molaren monumentua leherrarazi

­   1946 HOAC (Hermandad Obrera de Accion Católica), USO eta CCOOren aurrekaria

·        2 lanuzteak

­   1947ko maiatzaren 1erako greba orokorra deitu

­   ≈ 60.000 langilek greba egin Bizkaian, Eibarren, Elgoibarren …

­   ≈ 3000 lagun atxilotu

­   Grebalari gehienak kaleratu

­   Espainiako gainerako lurraldeetan oihartzunik ez

­   1951 apirilean:

­   Lanuzte orokorra gizarte hobekuntza eskatzeko

­   Bartzelonara eta Madrilera hedatu

­   1947koak baino arrakasta txikiagoa

·        1950ko hamarkada

­   Eregimena kontsolidatu:

­    Nazioarteko egoera lagungarria + hobekuntza ekonomikoa

­   1952 EKIN  sortu

­   Unibertsitateko Ikasleak gehienbat

­   Euskararen defentsa + Akonfesionaltasuna + Independentzia

­   Hasieran EGIn integratu

­   Gero kritikoak EAJren pasibotasunarekin (ahultasuna errepresioagatik eta barneko tirabirak),

­   1957 EAJtik aldendu. 1959 disolbatu eta ETA sortu.

2.3 Diaspora eta kanpoko erresistentzia

·        Hastapenak

­   Eusko Jaurlaritza: 1937 Bartzelonara. 1938 Parisera.

­   Gerran diaspora (Londres, New York, Mexiko, Argentina, Txile, Venezuela, Frantziako erresistentzia, Kontzentrazio esparruak …)

­   Errepublikaren erbesteko gobernuarekin harremanak okertu

·        1945/3/31  Baionako Ituna.

­   Euskal indar politiko guztiak sinatu (abertzaleak, komunistak, sindikalistak , sozialistak …)

­   Eusko Jaurlaritzarengan konfiantza berretsi

­   Batasuna berreskuratu.

­   NBEn itxaropena

·        1956 Euskal Mundu Biltzarra

­   Parisen (Eusko Jaurlaritzaren 20. urteurrena)

­   Indar politiko eta sindikatu guztiek parte hartu. Oposizioaren lerroak batu.

­   Helburuak:

×         Euskal gobernua sendotu

×         Estatutuaren defentsa

×         Baionako Ituna errebindikatu

­   Arrakasta erlatiboa:

×         Estatutuarekin desadostasunak

×         EAJn liskarrak sortu

×         Komunistak kanporatu (beren egiturak sortuko dituzte)

2.4 Bilakaera ekonomikoa (1939-1959)

·        Autarkia garaia

·        Bizkaia eta Gipuzkoako Industria suspertu eta garatu

­   Nazio-berreraikuntzako planak aprobetxatu

­   Gerra eta gerra ostean nabigazioaren hedapena

­   Eraldatze industriaren beharra

­   1952 errazionamendua bukatu eta egoera hobetu

·        BPG ↑. Estatu frankistaren oinarri ekonomikoa (industria)

·        Euskal burgesia handia talde hegemonikoa

3.   II. etapa 1960-1975

3.1 Aldaketa ekonomiko bizkorra

·        Desarrollismo garaia: Industria-hazkundea

­   Egonkortze Plana (1959) bidea erraztu

­   Oinarria Industria Astuna (Siderometalurgia, Ontzigintza, Kimika) + eraldatze industria

­   Hazkunde iraunkorra 1973ra arte

­   Non? Nerbioi ezkerraldea, Kadagua eta Ibaizabal arroak, Durangaldea,  Deba arroa, Donostialdea, Gasteiz

­   Burgesia handiaren izugarrizko eragina

·        Mugimendu kooperatibistaren sorrera:

­   Arrasate 1956 ULGOR (berogailuak eta sukaldeak)

­   Katolizismo sozialaren eragina

­   Danobat, Eroski eta Euskadiko Kutxa (1969), etab.

­   Enpresak elkartu: Mondragon Kooperatiba Taldea (gero Mondragon Korporazioa)  → >200 enpresa

·        Bizimodu berriak

­   Gizartearen modernizazioa

­   Klase ertainen indartzea

­   Eredu europarrak heldu

·        Immigrazioa:  

­   1950-1975 biztanleria bikoiztu

­   Guraso potentzial ↑

­   Saturazioa. Urbanizazio prozesu azkarra. Azpiegitura falta. Hornikuntza urria.

3.2 Kanpoko oposizioa

·        Frustrazioa

­   Erregimenaren nazioarteko onespena

­   Barneko errealitatearekin konexioa gero eta ahulagoa

·        Agirre U 1960n. Leizaola lehendakari (prestigio txikiagoa)

3.3 Barneko erresistentzia eta oposizioa

·        Barnean oposizioa areagotu

·        Langile mugimendua

­   Belaunaldi berriak (gerraostekoak)

­   Oposizio alderdi eta sindikatu berriak gehitu

×         Tradizionalak: PSOE, PCE, EAJ, UGT, CNT …)

×         Ezkerreko indar berriak:

­   Langile komisioak (CCOO) -60ko hamarkada- eta Langile Sozial Batasuna (USO) -1961- sindikatuak

­   LKI troskista (1979) , PTE (1967) eta ORT (1969) maoistak, EMK (1966) …

­   Ezker abertzale berria(1974): LAB sindikatua eta LAIA (Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia)

­   Gizarte protestak eta grebak: estrategia berriak. Sindikatu ofizialean infiltratu

­   1967-1972  >1000 greba

­   Errepresio gogorra (salbuespen egoerak 1962, 1967, 1968, 1969)

·        Eliza:

­   1960/5/30 339 apaizek agiri bat argitaratu frankismoaren zapalkuntza salatzeko

­   Vaticano II.aren ostean jarrera aldatu (1962-1965)

­   1968 Derioko Apaiztegian itxialdia diktaduraren amaiera eskatzeko

­   1973 azaroan  Zamorako espetxearen jazoera

­   6 apaizen gose-greba eta gelei sua eman

­   Elizgizon batzuk (≈ 50 + 50) Bilboko eta Donostiako apezpikutegiak okupatu elkartasuna adierazteko

­   Poliziak hustu

­   1974/2/24 Añoverosen pastorala euskal kulturaren eta identitatearen onarpena eskatzeko

­   Liskarra handia Gobernua ↔ Vatikano

­   Añoveros Bilboko apezpikua

­   Arias Navarroren gobernuak Añoveros erbesteratzeko agindua

­   Espainiako batasunaren kontra apologia egiteagatik

­   Elizak gobernuari aurre egin zuen

­   Vatikanoren (Paulo VI.a Aita Santua) ordezkaria Tarancon kardinalak  gobernua eskumikatzeko mehatxua eta Konkordatua apurtzeko

­   A. Navarrok agindua erretiratu

·        ETAren bilakaera

­   1959an sortu. Hastapenak

×         Hasieran propaganda politikoa, pintadak, sabotajeak, banderak erre …

×         1964tik marxismora hurbildu bi erakunde

×         Helburua independentzia

×         Txabi Etxebarrieta. Teorikoa Maoismoa sartu.

×         Kondena gogorrak eta erradikalizazioa.

×         Indarkeria

­   1968: lehenengo bi atentatu

×         Ekainean: Jose Pardines guardia zibila

×         Abuztuan Meliton Manzanas komisarioa

×         Erantzuna: terrorea, atxiloketak, torturak …

­   Burgosko prozesua (1970ko abenduan)

×         Gerra kontseilua. 16 etakide epaitu

×         6 heriotza-zigorra

×         Nazioarteko oihartzuna

×         Protesta ugari. Penak kommutatu

­   1968-1975

×         ETAk zenbait industrial bahitu

×         43 pertsona hil (1973 Carrero Blanco eta 1974 Rolando Kafetegian)

×         1974 zatiketa: ETA-m ↔ETA-pm (ekintza politikoa erabiltzearen alde)

×         1975 Txiki eta Otaegi fusilatu

3.4 Euskal kulturaren berpizkundea

­   60ko hamarkadatik aurrera

­   Ikastolak sortu

­   Euskaltzaindia suspertu

­ Poesia (Aresti, Celaya …), artea (Oteiza, Chillida, …), musika (Ez Dok Amairu), Argitaletxeak (Auñamendi, Txertoa …)