2. Gaia. Estatu liberalaren eraikuntza eta finkapena (1834-1874)

2. Estatu liberalaren eraikuntza eta finkapena 1834-1874

1. IRAULTZA LIBERAL BURGESA

Kontzeptua:

-       Antzinako Erregimeneko feudo eta handikien gizartearen ordez, gizarte liberal burges eta kapitalista ezartzeko prozesu bortitza.

Aldaketa politikoak

-       Estatu konstituzionala

-       Konstituzioa sistema politikoaren eta Estatuaren lege-euskarria

-       Prozesu luzea. Konstituzioak:

×       Baionako Estatutua (1808) (Josef I)

×       Cadizeko Konstituzioa (1812)

×       Errege Estatutua 1833 (karta emanda)

×       1837ko Konstituzioa (aurrerakoia)

×       1845eko Konstituzioa (moderatua)

×       1856ko Konstituzioa (non nata, aurrerakoia)

×       1869ko Konstituzioa (aurrerakoia)

×       1873ko Konstituzioa (errepublikarra)

-       Monarkia parlamentarioa / Errepublika

-       Aginteen banaketa

-       Nazioaren subiranotasuna

-       Askatasun politikoa

-       Herritarren berdintasun juridikoa

-       Partiduan partaidetza politikoaren oinarri berria (2.1 ikusi)

-       Zentralizazio administratiboa:

-       Administrazio Barruti berriak: probintziak

-       Gobernadore Zibila probintzia burua

Aldaketa ekonomikoak

-       Lan-indarra modu askean kontratatzean oinarritutako produkzio erlazioak

-       Gremioen desagerpena

-       Kapitalaren zirkulazio askea eta merkatu nazional berria sortzea

-       Aduanen desagerpena

-       Produkzio eta kontratazio askatasuna + kapitalismoa

-       Burdinbideei buruzko Lege Orokorra (1855)

-       Lur jabetzaren esangura berria (Desamortizazioa)

-     Eskubide feudalen desagerpena

-     Erregimen zaharreko ondasun higiezinak libre bihurtzeko ahalegina.

-       Nobleen jaurerrietan lurren bereizketa (= “desvinculación”)

-       Elizaren lurrak desjabetu eta enkanteetan saldu

-       Lur komunalak enkanteetan saldu

-     Nork + Noiz?

-       Mendizabalek (1836-37 Maria Kristinaren erregeordetzan)

-       Madozek (1855 biurteko aurrerakoian)

Aldaketa soziala

-       Burgesiaren hegemonia. Pribilegiatuen nagusitasunaren murrizketa

Espainiako iraultza liberal-burgesaren berezitasunak

-       Aldaketen geldotasuna, ahultasuna eta atzerapena

-       Antzinako Erregimeneko talde pribilegiatuen erresistentzia gogorra, gatazkak eta ezegonkortasuna

2. PROZESU IRAULTZAILE-LIBERALA ESPAINIAN

2.1 Joera politikoak

§  Karlismoa

-       Monarkia absolutuaren defentsa

-       Eliza katolikoaren nagusitasuna

-       Foruen defentsa

-       Oinarri soziala:

-       Kleroa, noblezia, nekazalgoa

-       Euskal Herria, Aragoi, Katalunia, Valentzia

§  Liberal moderatuak eta aurrerakoiak

-       Talde liberal bakarrak lehenengo aldietan

-       Komunean dutena

-       Konstituzio baten alde

-       Erroldaren araberako sufragioa

-       Gizabanakoen askatasunen alde

-       Aldeak

-       Ondoko koadroa ikusi

	Moderatuak	Aurrerakoiak
Subiranotasun mota	Partekatua: Erregearen eta Gorteen artekoa.	Nazionala. Gorteetan bakarrik datza.
Sufragioa	Erroldaren araberakoa eta oso urria	Erroldaren araberakoa eta apur bat zabalagoa.
Gizabanakoaren eskubideak	Murriztuagoak	Zabalagoak (biltzeko edo  elkarteak osatzeko eskubideak, inprenta askatasuna … )
Erreformismoa	Erreforma mugatuak. Pribilegiatuen eskubide batzuk errespetatzen dituzte. Desamortizazioa geldiarazi zuten.	Erreforma sakonagoak Desamortizazioa bultzatu zuten
Elizarekin harremanak	Estatu konfesionala. Kultu askatasunik ez.	Estatu akonfesionala. Kultu askatasuna
Oinarri soziala	Jabeak eta ilustratuak	Erdiko klasea, lur-jabe txikiak, unibertsitateko intelektualak, merkatari eta eskulangile txikiak.
Liderrak	Francisco Martinez de la Rosa, Ramón María Narvaez, Juan Bravo Murillo	Baldomero Fernandez Espartero, Juan Prim

§  Alderdi Demokrata

-       1849an sortua

-       Monarkia demokratikoaren edo errepublikaren aldekoa

-       Demokrazia (gizonezkoen sufragio unibertsalaren alde)

-       Jatorrizko sozialismoa barne

-       Federalismoa

-       Estatuaren akonfesionaltasuna

-       Liderrak: Francisco Pi i Margall

-       Artisau eta merkatari txikiak, beharginak

-       Sei urteko iraultzailean talde errepublikar desberdinen jatorria izango da

§  Batasun Liberala

-       Leopoldo O’Donell-ek sortua (1858)

-       Moderatuen eta aurrerakoien arteko batzea

-       Monarkia Konstituzionala finkatzea

-       Pragmatismoa

-       Ordena publikoaren defentsa

-       Francisco Serrano (Serrano jenerala) integratu zen

2.2 Garapen  Politikoa

2.2.1 Isabel II.aren erreinaldia (1833-68)

§  Maria Kristinaren Erregeordetza (1833-1841)

o   1833 Fernando VII V. Isabel Erregina adingabetasunean. Maria Kristina erreginaordea.

o   Gerra Zibila (1833-1840)

§  Absolutistek ez dute Isabel onartu eta Karlos Maria Isidroren aukera defendatzen dute (karlistak)

→ ez dute lortuko

§  Liberalek erregina gaztea babesten dute (isabeldarrak edo kristinatarrak)

o   Antolamendu berria: Errege Estatutua 1834 → karta emandako sistema

o   1835 La Granjako sarjentuen matxinada

-       Maria Kristinak 1812ko konstituzioa berrezarri

-       Egokitasun falta:  zaharkitua à Konstituzio berria 1837

-       Moderatu eta aurrerakoien arteko adostasuna (karlisten mehatxua + ogasunaren arazo ekonomikoak))

§  Esparteroren Erregeordetza (1841-1844)

-       Gerra ostean Maria Kristinak erregeordetza utzi

-       Gorteek Espartero izendatu

-       Etapa progresista (desamortizazioa bultzatu)

-       Gobernu autoritarioa (oposizioa à altxamenduak zapaldu)

§  Hamarkada Moderatua (1844-1854)

-       1843 Narvaezen pronuntziamendua: Erreginaren nagusitasuna

-       Etapa kontserbadorea. Printzipio politikoak:

1.      Ordena publiko zorrotza (guardia zibila sortu).

2.      Administrazio zentralizatua.

-       1845 Konstituzio moderatu berria

-       1851 elizarekiko harremanak normalizatu: Konkordatua

-       Administrazioa berrantolatu

-       Ordena juridikoa bateratu (kode penala, kode zibilaren proiektua…)

-       Gobernu zibilak (alkateen gainetik)

-       Heziketa publikoaren zentralizazioa (katedrak, mailak, tituluak ...)

-       Zerga sistema bakarreko ogasuna

§  Biurteko aurrerakoia (1854-56)

-       Ustelkeria ekonomian, finantza sisteman, politika eta gizarte bizitzan

-       Iritzi publikoa gobernu moderatuen aurka (baita moderatuen artean ere)

-       1854ko uztailean O’Donellen pronuntziamendua Vicalvaron.

-       Manzanareseko Adierazpena: O’Donell + Serrano

-       Isabel II.ak agintea Esparterori

-       1856ko Konstituzioa:

-       Non nata

-       Aurrerakoien dogma guztien bilduma

-       Madozen desamortizazioa (1855)

-       Hainbat lege:

-       Atzerriko kapitalak erakartzeko eta kreditua suspertzeko

-       Trenbideen legea burdinbidea sustatzeko

-       1856: Greba Bartzelonan; istiluak Valladoliden

→    Esparterok dimisioa aurkeztu

§  Batasun liberala eta moderatuen alternantzia (1856-1868)

-       1856ko uztaila: O’Donellen pronuntziamendua

-       O’Donell (Batasun Liberalaren sostengua) eta Narvaez boterean txandakatu

-       1845eko konstituzioa berrezarri

-       Erantsitako Aktak printzipio aurrerakoi batzuk jaso

-       O’Donellek erantsi eta Narvaezek indargabetu

-       Hauteskunde-iruzurra ohiko praktika bihurtu

§  1866ko krisia

-       Moderatuen ezintasuna gizarte eskakizunei eta herritarren parte-hartze politikoari erantzuteko

-       Isabelen eta bere gortearen ospe txarra

-       1866ko finantzaren eta bizibideen krisialdia

-       Emaitza: Ostendeko hitzarmena (Prim, Serrano, Sagasta, Pi i Margall…

-       Sistema suntsitzea

-       Gorte Konstituziogileak aukeratzea

2.2.2 Seiurteko Iraultzailea

-       1868ko irailean altxamendua: Topete Cadizen Primek eta Serranok babestua. Jarraian beste goarnizio batzuk

-       Isabel II.a Frantziara

§  Serranoren erregimena:

-       Behin behineko gobernua

-       Gorte konstituziogileak aukeratu

-         Gizonezko sufragio unibertsala (25 urtez gorakoak)

-       Emaitza: 1869ko Konstituzioa

-         Subiranotasun nazionala

-         Sufragio unibertsala (aktibo eta pasiboa)

-         Gizakiaren eskubideak zehazki konkretatuak

-         Gobernu era: monarkia konstituzional demokratikoa

-         Botereen banaketa

-         2 ganbera

-         Kultu askatasuna

-       Serrano erregeordea / Prim presidentea

-         Europako hainbat erregegaiei eskaini zitzaien koroa.

-         Primen eskutik Savoiako Amadeok onartu zuen

-    Nazioarteko onespena

-    Partiduen arteko onarpen ezegonkorra

-    1870eko abenduaren 27an Prim atentatuan hil

§  Amadeo Savoiakoaren erreinaldia (1871-73):

-       Kontrako jarrera ugari

-         Alfontsotarrak (Antonio Cánovas del Castillo)

-         Karlistak (Karlos VII.a)

-         Errepublikarrak

-         Gudarostearen parte bat

-         Aristokraziaren alde handi bat

-       III gerra karlista + LNEren sormena (AIT) + Kubako gerra

-         ð erregeak uko egin 1873ko otsailaren 11n.

§  Lehenengo errepublika (1873ko otsaila-1874ko urtarrila)

-         2 ganbarek batera aldarrikatuta

-         4 presidente: Figueras, Pi i Margall, Salmeron eta Castelar

-         Federalisten eta ez federalisten arteko aurkaketak

-         Konstituzioa berria idatzi (1873). Indarrean ez

-         Ezegonkortasun handia

-         Arazoak:

1.      Mugimendu kantonala:

-         Federalismo oinarritik hasita + osagai anarkistak

-         Alkoi, Valentzia, Murtzia, Malaga, Granada, Cartagena

2.      Hirugarren gerra karlista (1872-76)

-         Karlos VIIak Euskal Herria kontrolatu

3.      Kubako gerra

-         Paviaren pronuntziamendua (1874)

-         Kontzentrazio gobernu diktatoriala.

-         Serrano Presidentea

-         Pronuntziamendu berria: Martinez Campos Sagunton

-         Berrezarpena: Alfontso XII.a