7. Gaia. Bigarren Errepublika: 1931ko Konstituzioa eta erreformak (1931-1936)

7.-Bigarren Errepublika: 1931ko Konstituzioa eta erreformak (1931-1936)

1.    Donostiako Ituna eta monarkiaren amaiera

×         1930-I-30 Damaso Berenguer

×         1931-II.18 Juan Bautista Aznar

×         1930eko abuztuaren 17an Donostian indar batzuk elkartu. Hurrengo egunetan beste batzuk gehitu:

×         Errepublikarrak

×         Konstituzionalistak (monarkikoak erregearengan konfiantza ez zutenak = “errege gabeko monarkikoak”)

×         PSOE eta UGT

×         Talde erregionalistak

ð emaitza: batzorde iraultzailea: Alcala Zamora, Miguel Maura (ez Antonio), Domingo, Azaña, Albornoz, Prieto, De los Ríos …

ð egon ez zirenak: CNT eta ezkerreko beste talde batzuk

×         Helburua: erregimen aldaketa: errepublika.

×         Bi ekintza lerro

1.      Iraultzailea: pronuntziamendua. Jaca. Deskoordinazioa eta porrota

2.      Politikoa: prentsa kanpaina eta mitinak

×         1930ko abenduan buruzagi nagusiek manifestua sinatu eta zabaldu:

­  Errepublikaren alde

­  Prozesu konstituziogilearen alde (hauteskundeak + Gorte konstituziogileak)

×         1931ko apirilaren 12: udal hauteskundeak → plebiszitua bihurtu

­  Monarkikoek zinegotzi gehiago baina hirietan errepublikaren aldekoek irabazi

­  13an hirietan milaka lagun kaleratu errepublikaren alde

­  14an errepublika aldarrikatu irten

­  Romanonesek erregeari Espainiatik alde egitea aholkatu

­  Sanjurjok (Guardia Zibilaren buruak) monarkiaren alde borrokarik egingo ez zuela adierazi

­  Alfontso XIII.a erbesteratu (Cartagena-Marsella-Paris)

2.    Behin behineko gobernua eta horren lanak

×         Behin behineko gobernua: Burua Niceto Alcalá Zamora kontserbadorea (Eskuin Liberal-Errepublikanoa) + hainbat joera errepublikar eta sozialistak.

×         Lehenengo arazoa Francesc Macia (Ezker Errepublikanoa) Kataluniako Errepublika (Estat Catala) aldarrikatu Errepublika Iberiarren Federazioaren barruan

­  Gobernuak tratu berezia eta estatutu bat prometatu

­  Aldarrikapena baztertu

×         Aldaketa baten alde eta kazikismoaren kontra zeuden guztiek gobernu berriari bermea eman

×         Anarkistek gogo onez hartu, nahiz eta burgestzat jo eta erregimen libertarioren alde borrokatu

3.    Elizaren erreakzioa

×         Apezpikuek hasieran errespetu erakutsi baina:

­  Toledoko artzapezpikuaren (Segura Kardinalaren) pastoral batean katolikoen batasuna eskatu hauteskundeetarako eta botoa eskatu eskumarentzat.

­  Mateo Mugika Gasteizko gotzaina errepublikaren aurkako jarrera erakutsi

×         Antiklerikalismoaren eztanda

­  Komentuei eta eraikin erlijiosoei sua eman (Madril, Sevilla, Cadiz, Murtzia …)

­  Ehun eliza inguru erre maiatzean (12-13)

­  Errebindikaziorik ez

­  Errepublikaren pasibotasuna Maurari leporatu (gobernazio ministroari)

­  Segura Kardinala Espainiatik bota

­  Tentsio handia katoliko eta Errepublikaren artean.

4.    Gorte Konstituziogileak eta Konstituzio errepublikanoa

×         Hauteskundeak eta Gorte berriak

­  Ekainaren 28an. Parte hartzea  > % 70

­  Errepublikanoek eta sozialistek gehiengoa lortu Euskal Herrian izan ezik (tradizionalistak + nazionalistak)

ð Gorte ezkertiarrak (alderdi buru nagusiak eta intelektualak barne (Ortega y Gasset, Unamuno, Marañón …)

×         Erlijioaren arazoa. Eliza eta Estatuaren arteko harremanak

­  Frantziako eredua: segurtasunerako arriskutsuak ziren orden erlijiosoak desegin

­  Kleroaren aurrekontuak bertan bera utzi

­  Botere zibila eta erlijiosoa banandu

­  Eskumako diputatuek ganbera utzi. Alcala Zamora eta Maurak karguak utzi. Manuel Azaña gobernuburu berria

×         Konstituzioa (1931-12-9)

­  Estatu laikoa

­  Botere legegilea → Gorteak (ganbera bakarra)

­  Botere betearazlea → gobernua (ministroak) + gobernuburua

­  Botere Judiziala → tribunal independenteak

­  Errepublikako presidentea

­  Agintea 6 urte

­  Ganbera bitan desegiteko ahalmena

­  Sufragio unibertsala (emakumeak barne). > 23 urte

­  Eskubide eta askatasun adierazpen zabala

­  Jabetza eskubidea interes publikoaren mende (desjabetze posibleak)

­  Estatu integrala, baina erregio autonomoak osatzeko eta estatutuak promulgatzeko aukera

5.    Biurteko erreformista (1931-1933)

­  Egiturazko erreforma batzuk. Gizartea eta politika modernizatzeko

­  Eliteen pribilegio historikoak murriztu

• Hezkuntza erreforma

­  Irakaskuntza erakunde librearen eragina

­  Espainiaren atzerapena  hezkuntzaren bitartez gainditu

§  Sekularizazioa

­  Hezkuntza erlijiosoaren ordez irakasle progresistak

§  Hezkuntza publikoaren bultzakada

­  10000 eskola berri

­  Maisuen soldata ↑

­  Maisuen prestakuntza ↑

­  Ikasketa planak berritu

• Erreforma militarra

§  Arazoak

­  Buruzagi asko

­  Soldaduen prestakuntza eskasa

­  Material zaharra eta ahalmen tekniko eskasa

§  Neurriak(Azaña)

­  Hainbat ofizial soldata murriztu gabe erretiratu

­  Eskumen militarrak murriztu eta zibilak gehitu

­  Zaragozako Akademia Nagusia itxi

­  Guardia Zibilaren parean Erasorako Guardia

• Nekazaritza-erreforma

§  Egiturazko arazoak

­  Hegoaldeko latifundio zabalak goseak zeuden nekazariak eta zapaldutako maizterrak

­  Konfiantza Errepublikan:  arazoak behin betiko amaituko ziren

­  Lursail handiak lurrik gabeko nekazarien artean banatzeko legearen premia

­  Oposizioa: lur-jabe handiak + eskuineko eta zentruko alderdiak

§  Nekazaritza Berrikuntzaren Oinarrien Legea (1932-9-9)

­  Azañak bultzatu Sanjurjo matxinada monarkikoa huts egitea aprobetxatuz)

­  Desjabetzea kalte-ordain baten truke

­  Hamabi mila familiak bakarrik lortu lurrak

­  Lurren jabeek aurre egin

­  Burokrazia handia

­  Bi urte bakarrik indarrean

• Lan-legeak

­  Largo Caballero (lan ministroa) → berrikuntza → norabide soziala. Neurriak:

§  Landa inguruan:

­  8 orduko lanaldia

­  Alokairuen luzapena (abusuak saihesteko)

­  Derrigorrezko lur-langintza langabezia dagoenean

§  Orokorrean:

­  Epaimahai mistoak lan esparruan

­  Enpresaburuak + langileak

­  Soldatak gora

ð UGT konfiantza → baretu // CNT + komunistak → erradikalismoa

• Autonomia-estatutuak

­  Konstituzioaren arabera bi baldintza: 1) hautesleek edo udalek  erabaki (bi hereneko gehiengoarekin) +  2) Gorteen onespena

§  Katalunian

­  Lehenengo pausoa emanda. Prozesua Gorteetan gelditua (zentroaren eta eskumaren oposizioa)

­  1932-9-9an Azañaren hitzaldi distiratsua parlamentua. Estatutua onartu.

­  Azañaren goreneko momentua

§  Euskal Herrian: geldotasuna

­  Autonomiaren aldekoak: euskal abertzaleak bakarrik

­  Sozialistentzat eta errepublikarrentzat: bigarren mailako gaia

­  Eskumarentzat garrantzirik ez (baina noizbait erabili errepublika boikotatzeko)

­  1931 abertzaleak + tradizionalistak bultzatu Lizarrako Estatutua

­  Udal gehienek onartu

­  Arazoa: konfesionaltasuna → beste indar guztien kontra

6.    Koiuntura ekonomikoa eta gizarte-gatazka

§  Egoera ekonomikoa

­  Atzerapen ekonomikoak krisiaren eragina leundu (munduko ekonomian integrazio txikiagoa)

­  Mineralen eta nekazaritza-produktuen esportazioa ↓

­  Langabezia ↑ (emigrante asko itzuli)

­  Gobernuaren programa ekonomikoa:

­  Zor publikoaren murrizketa eta defizitaren kontrola

­  Errentaren gaineko zerga sortu

­  Espainiako Bankuren erreforma politika monetarioa kontrolatzeko (→ finantza-agintarien haserrea)

§  Gizarte gatazkak

­  Errepublikaren joera erreformista versus mugimendu iraultzaileak

­  Tentsio handia ugazabak ↔ langileak

­  CNT: zuzeneko ekintza eta gizarte iraultzaren aldekoa → errepublika burgesa zirikatu

­  > 1 milioi afiliatu

­  hamarnaka greba eta lur okupazio.

­  Polizia-errepresioa areagotu → tentsioa gora

­  Casas Viejas (1933-1-12)

­  FAIren indarra areagotu

7.    Eskuinaren berrantolaketa

×         CEDA (1933)

×         Jesusen Lagundia ezabatzea + antiklerikalismoa + Erlijio Kongregazioen legea= katolikoak mobilizatu (Espainiako Eskuinen Konfederazio Autonomoa)

×         Eskuin muturra

×         Espainiako Berriztapena (Antonio Goicoechea + Jose Calvo Sotelo) (1933) (Bloke Nazional beste indar batzuekin 1934an)

×         Karlista tradizionalistak.

×         Faxismoa: 1933 Falange Española (Jose Antonio Primo de Rivera) + beste talde batzuk (JONS)

8.    Erradikalen eta CEDAren biurtekoa (1933-1935)

• 1933-11-19ko hauteskundeak. (Alcala Zamora errepublikako presidentea)

×         Ezkerreko alderdiak bereizita (CNT → abstentzioa)

×         Eskuina batuta eta antolatuta

×         Emaitza: eskuinaren garaipena

­  Eskuinak  %39; Zentroak %24; Ezkerrak %36

­  CEDA (Gil Robles) → 115 eserleku

­  Alderdi Erradikalak (Lerroux) → 102

­  PSOE → 64

­  Alcala Zamorak Lerrouxengana jo gobernua eratzeko

• Eskuinaren politika

1.    Azañaren kabineteetako berrikuntzak eten edo baliogabetu

2.    Lan politika eten eta ugazabei eskuak libre utzi soldatak jaisteko eta hobekuntzak murrizteko

3.    Elizaren aldeko legeak formulatu (hezkuntza, diru publikoa…)

4.    Militarrek protagonismoa berreskuratu

5.    Kataluniarekiko harremanak garraztu

6.    Gatazkak areagotu: CNTren greba orokorra Zaragozan, finken okupazioak, Kataluniako lege batzuk inkonstituzionalak, tirabirak euskal kontzertuekin …

• Erradikalizatze soziopolitikoa: 1934ko urriko iraultza

×       Alemanian nazismoa gora. Ezkerrak CEDAren sektore batzuk faxismoarekin identifikatu.

×       CEDAk Lerroux gobernuan sartzea eskatu: 3 ministro lortu. Faxismora jotzea zela eta Errepublikaren aurkako erasoa ezkerrak salatu

×       PSOE eta UGT indarrez boterea hartzeko prest

×       Lluis Companysek Kataluniako estatua aldarrikatu Espainiako Errepublika Federalean.

×       Batet jeneralak gerra estatua aldarrikatu

×       Borrokak Bartzelonan eta  Generalitat errenditu.

×       Estatutua eten. Ehunka atxiloketa eta 46 U

×       Grebak eta matxinadak Estatu osoan

×       Asturiasen

×       Langileek Guardia Zibilaren kuartelak, meategiak, lantegiak, meatze arroak, Oviedo bera … hartu.

×       Gobernuak Marokoko armada erabili. 9 eguneko borroka

×       1300 U (bi bandoen artean) 30000 kartzelaratu

×       Errepresaliak estatu osoan. Eskuma eta ezkerraren arteko lubakia sakondu

9.    Ezkerraren ordua, Fronte Popularra

• Marko berria Europan

×          Faxismoaren gorakada. Demokraziak beldurtuta

×       Hitler boterean. Alemaniaren berrarmatzea.

×       Mussoliniren ideia inperialistak: Abisiniaren konkista

×         Nazioarteko komunismoaren estrategia berria

×       Langile eta burgesiaren arteko borrokaren ordez proletalgoa, erdiko klaseak, sozialistak eta komunistak elkartuta faxismoaren aurka

= iraultzaren ordez faxismoa geldiaraztea

×       Fronte popularrak sortu: Frantzia

• Fronte popularraren eraketa eta programa

×     Eroskeriek eta finantza-iskanbilek (Estraperlo) Erradikalak ahuldu → hauteskundeak (1936-2-16)

×     Fronte Popularra osatu: PSOE, Partidu Komunista (PCE), POUM, Ezkerra Errepublikanoa, Batasun Errepublikanoa, Alderdi Errepublikano Demokratiko Federala, Alderdi sindikalista, ERC, ANV (Eusko Abertzale Ekintza), Partido Galegista (PG), Esquerra Valenciana, …

×     CNT-FAIk hauteskundeetara deitu. Erabakigarria.

×     Programa:

×       Sozialdemokrata eta erreformista

×       Koalizio baterako gutxieneko printzipioen akordioa

×       Ez zen plan bat: kohesio falta

×       Burua; Azaña

×       Puntu nagusiak:

a)      Amnistia (1934) eta arrazoi politikoengatik kanporatutako funtzionarioak berriro hartu eta ekonomikoki konpentsatu

b)     Epaimahaiak eta epai konstituzionalaren erreforma independentzia segurtatzeko

c)      Nekazal berrikuntza berriro martxan jarri

d)     Ekoizle txikiak eta enpresaburu txikiak babestu

e)      Espainiako bankua interes publikoaren menpean jarri eta banka-arautegia erreformatu

f)      1931-1933 gizarte-legeria indarrean jartzea berriro:

                                                                                       I.    Soldatak ↑

                                                                                     II.    Etxebizitza sozialen programa zabaldu

                                                                                   III.    Hezkuntza hedatu

×     Hauteskundeen emaitza otsailean: (bi txanda, otsaila eta maiatza)

×       Eskuinak 124 eserleku

×       Zentroak 51

×       Ezkerrak 278

10.       Gizarte Gatazkak

×     Azañak gobernu berria osatu

×     Langileen erradikalizazioa

×     Orden publikoa okerragotu

×     Elizak eta komentuak berriro erre

×     Falange Italiaren laguntza ekonomikoa. Hazi eta erradikalizatu: biolentzia areagotu; atentatuak

×     Estatu kolpearen zurrumurruak. Antimilitarismoa zabaldu

×     Manuel Azaña gobernutik kendu eta Errepublikako presidente izendatu (boterea galdu)

×     Finken okupazioak eta grebak. CNTk indarra erakutsi. Kontsumoko Komunismo libertarioa.

×     Uztailaren 12an  Erasorako Guardiako teniente Castillo hil. (falangistak?)

×     Uztailaren 13an guardia batzuk Jose Calvo Sotelo atxilotu eta hil

×     Uztailaren 17an Afrikako Armadak gerra egoera aldarrikatu