4.Gaia. Errestaurazioko sistema politikoa (1875-1923)

4.-Errestaurazioko sistema politikoa (1875-1923)

1.    Berrezarkuntzako erregimenaren oinarria

Ø  Esanahia:     → Borboien dinastia berrezartzea

                         → Moderantismo liberalera itzultzea

1.1    Borboien dinastiaren itzulera

×         Paviaren pronuntziamendua (1874ko urtarrilaren 3) → Serrano gobernuburua

×         Gerra karlista amaitzean zentratu

×         Ofizial alfontsotarren protagonismoa

×         Presio taldea: Burgesia katalana + merkatal burgesia → borboien itzuleraren alde

×         Sandhurst-eko manifestua

×         Alfontsok (Canovasek egindakoa):

­   Proposamena: arazoak konpontzeko → monarkia berrezarri

×         Martinez Campos, Sagunton (1874ko abenduan):

×         Alfontso II.a Espainiako errege izendatu

×         Armadaren babesa lortu

1.2    Canovasen lehenengo neurriak

×         Joera guztietako monarkikoekin gobernu bat osatu

×         Erregea Madrilen sartu (1875/I/14)

×         Neurriak eta orientazio politika:

1.    Elizaren babesa lortzea

2.    Oposizioko egunkariak etetea

­   Polizia berria eta epaimahai bereziak inprenta-delituen aurka

3.    Armada alde izatea

­   Erregea armadaren buru gorena

­   Pronuntziamenduak ekiditeko asmoz

­   Gerrak amaitu (Karlistada 1876 + Kuba 1878)

1.3    Eratzeko prozesua (= prozesu konstituziogilea)

×         Gorteen deialdia (sufragio unibertsala)

×         Tramite hutsa (botoen hartzea antolatuta)

×         Planteamendua

­   Konstituzioa egonkorra izan behar (partiduen gainetik)

­   Barneko Konstituzioaren ideia (oinarrizko erakundeak)

­   Monarkia + Gorteak

×         Hauteskundeetan (1876ko urtarrilean)  diputatuen % 90

1.4    1876ko Konstituzioa

×         Azkar onartua eta oposizio barik (erlijio gaiak izan ezik)

· 89 artikulu. Laburra

· Erlijioa: formula eklektikoa:

­   Estatu konfesionala

­   Beste erlijioak pribatuan onartu

· Subiranotasun partekatua inplizituki (aipamen zuzenik ez):

­   Legeak egiteko ahalmena: Gorteak + Erregea

· Aginte banaketa perfekturik ez : (betearazlearen burua erregek izendatu)

· Askatasun politikoak: oinarrizkoak onartu azaletik

· Bi ganberako parlamentua: Senatua (gehienak bizi artean eta berezko eskubidez) eta Kongresua

· Sufragioa: legeari igortzea (liburuan ez)

1.5    Canovasen sistema politikoa: txandakatzea eta alderdi-bitasuna

×         Bi oinarri:

1.      Subiranotasun partekatua

­   Erregea + Gorteak

2.      Bi alderdi ofizial

­   Eredu britainiarra

­   Txandakatzea

­   Handikien alderdiak (ez masa partiduak)

­   Bermea: elite burgesak

­   Lege elektorala (1878) sufragio zentsatarioa

­   Boto eskubidea %5

1.6    Zentralismo eta kontrol ideologikoa

· Legegintzaren printzipioak:

­   Hertsatze politikoa + agintekeria +  zentralismoa

­   Berdintasun juridikoa: kode bakarrak

· Zentralismoa

×  Foruen indargabetzea:

­   1876: foruen “erreforma”

­   Gerraren ondorioa.

­   Canovasek foru aldundietako ordezkarei: komunikazio hutsa

×  Udalen eta diputazioen berrantolaketa

­   Hautatua izateko erroldaren araberako sistema oso mugatua

­   30000 biztanle gorako herrietan alkateak erregeak (0 gobernuak) izendatu

­   Aurrekontuen kontrola (alkateak)

· Kontrol ideologikoa

­   Zentsura

­   200 orrialde baino gutxiagoko argitalpenetan

­   Elizak

­   Zentsura morala argitalpen guztietan

­   Inprenta legea 1879

­   Errestaurazioko sistemaren aurkako edozein eraso (zalantza bera ere) = delitua

1.7    Hauteskunde-ustelkeria eta jauntxokeria (Kazikismoa)

×         Txandakatzea + hauteskundeen manipulazio sistematikoa

×         Faltsutze iraunkorra onartzearekin batera:

­   Koroaren eta Konstituzioaren onarpena

­   Produkzio sistema kapitalista eta jabetza pribatuaren defentsa

­   Goitik behera antolatzen zen sistema politikoa

×         Sistemaren egitura:

­   Bi partiduen lidergoa Madriletik (liberalak, kontserbadoreak)

­   Jauntxokeriaren bitartez tokiko kontrola: “Kazikeak”

­   herri- edo eskualde-mailako eliteak

­   Antzinako jauntxoen harremanen hondakina

­   “encasillado-a”

­   “putxerazoa” = hauteskunde-iruzurra

­   hertsadura, botoen erosketa, biolentzia, etab.

­   Bitartekariak botere zentralarekin.

­    Mesedeak (adb. Botoak) mesedeen truke.

­    Sistema piramidala. Jarraitzaileen babesa (“klientelismoa")

1.8    Erregimenaren bilakaera (liburuan baino gehiago)

· Partidu dinastikoak

Alderdi Kontserbadorea (hasieran Liberal Kontserbadorea)	Alderdi Liberala  (hasieran Liberal Fusionista)
­ Moderatuen herentzia ­ Antonio Cánovas del Castillo ­ Sufragio zentsatario ­ Elizaren defentsa ­ Orden publiko zorrotza	­ Aurrerazaleen eta unionisten jarraipena ­ Práxedes Mateo Sagasta ­ Gizonezkoen sufragio unibertsala ­ Laikoagoak
­   Monarkia + Konstituzioaren defentsa + jabetza pribatua ­   Estatu bateratu eta zentralista ­   Elite ekonomikoak eta erdiko klase dirudunak ­   Gutxiengo alderdiak

· Alfontso XII. erreinaldia (1876-1885)

­   Hasierako gobernu kontserbadoreak

­   Politika autoritario eta zentralista

­   Askatasunak murriztu. Zentsura zorrotza

­   Gerrak bukatu (karlista, Kuba)

­   Txandakatzea hasi. Sistema egonkortu.

· Maria Cristinaren (Habsburgokoa) erregeordetza (1885-1902)

­   1885 Alfontso XII.a V

­   Pardoko Ituna

­   Txandakatzearena finkatu

­   Sistema sendotu

­   Erregeordea babestu (atzerritarra + esperientzia falta)

­   Mehatxuak (errepublikarrak, karlistak …)

­   Sagastaren txandetan nolabaiteko demokratizazioa

­   Bilera- eta adierazpen askatasunaren legea (1881)

­   Prentsa legea (1883)

­   Sindikatu-askatasunaren legea (1887)

­   Gizonezkoen sufragio unibertsala (1890)

2.    98ko hondamendia

2.1    Espainiako itsasoz bestaldeko inperioa koloniala.

· Inperioaren hondarrak:

 à Kuba + Puerto Rico

 à Filipinak + beste uharte txiki batzuk

· Kuba + Puerto Rico

-         Estatu Batuen gertu

-         Esportaziorako nekazaritza (azukre kanabera + tabakoa)

-        Mozkin handiak à Espainiara

-        Espainiako produktu garestiak erosi (arantzelak)

-         ð Merkatu gatibua + autogobernurik ez

· Filipinak

-         Presentzia eskasa: militarrak + ordena erlijiosoak

2.2    Matxinadaren faktoreak.

×    1868-78ko gerra (“Hamar urteko gerra”). Zanjoneko Bakean bukatu

-        Emaitza gutxi: autonomiaren promesa + Esklabotasunaren abolizioa

×    Estatu Batuen eragina

-        Eredua

-        Proiektu hegemonikoa

×    1893 Mauraren proiektu autonomista: beranduegi. Parlamentuan atzera.

2.3    Independentzia Gerra (1895-98)

§ Kuba

-         1892: José Martí à Partido Revolucionario Cubano

-         1895: Guerra hasi berriro. Sagastak autonomia. Beranduegi

-         Weyler jenerala: errepresioa à gerra bortitza

§ Filipinak

-         Liderra José Rizal à Filipinetako liga. Atxilotu eta hilarazi

-         Lider berria Emilio Aguinaldo

§ 1897tik aurrera

-         Canovas (V). Mckinley (Cleveland-en ordez)

-        Kolonialismo espainolaren aukako kanpaina (prentsa)

-        Maine korazatuaren leherketa à gerra

-         Porrot militarrak

§ Pariseko bakea

-         Kubari uko egin

-         Puerto Rico, Filipinak, Guam à E. Batuetara

2.4    Hondamendiaren Ondorioak. 98ko krisia

§ Ondorio ekonomikoak

-         Ogasun publikoaren modernizazioa (Fernandez Villaverde)

-         Hobekuntzak zerga sisteman + herri zorrean ð superabita

§ Kapitalak itzuli

§ Latino Amerikako merkatuak mantendu

-         Ondorio Demografikoak: 50.000 soldadu hil

§ Canovasen Politika Koloniala eta sistemaren kritika

-         Francisco Silvela

-         Joaquin Costa: Birsorkuntza (Erregenarazionismoa)

-        Kazikismoaren aurka

-        Klase ertainetako demokrazia

-        Modernizazio ekonomikoa

-        Modernizazio soziala eta hezkuntzakoa

-         Kontzientzia nazionalaren krisia (98ko belaunaldia)

Nazionalismoen protagonismoa

3.    Errestaurazio erregimena Alfontso XIII.aren erreinaldian (1902-1923)

3.1    Arazo politiko handiak

§ 1902 Alfontso XIII errege (16 urte)

§ Berrezarpeneko sistema jarraitzeko asmoa. Arazoak:

1.      Zinezkotasun eza

o   alderdien ahultasuna

o   klase ertainen marjinazioa eta oligarkien boterea

2.      Langileen eskariei jaramon egitea

o   xedapen batzuk langileen eskakizunak betetzeko (1903-1909)

·        Grba Legea, Aurreikuspenerako Instituto Nazionala sortu…

3.      Indar Politiko berriak bereganatzea (dinastikoak ez direnak):

·        PSOE (1910 Pablo Iglesias diputatua)

·        Indar nazionalistak 

·        Lliga Regionalista 1901 eta Solidaritat Catalana 1906 (Cambó) à hauteskundeetan gorantza

·        Alderdi errepublikanoak:

·        Partido Republicano Radical (Alejandro Lerroux)

3.2    Belaunaldi Berriak

§ Canovas hil zuten  ( Angiolillo, Santa Ageda –1897) / Silvela(…1905), Canovasen ondorengoa erregenarazionismoaren aldekoa / Sagasta (…1903)

§ 1917ra arte txandakatzea mantendu baina apurka apurka indar berriak sendotu

§ 1907tik aurrera lider berriak. Inportanteenak:

-         Kontserbadorea:

-         Antonio Maura

-         Katolikoa. Moralista.

-         Eduardo Dato

-         Hil zuten 1921

-         Alderdi liberala:

-         José Canalejas

-         Aurrerakoia, Errepublikano-oia. Gizarte-berrikuntzak

-         Hil zuten 1912

-         Romanones Kondea

-         Gero eta buruzagi gehiago (“fulanismo-a”)

3.3    Aldiaren gatazka-une nagusiak

«  Katalanismoaren gorakada eta jurisdikzioen legea:

§ 1905 Lligak udal-hauteskundeak irabazi

-         Euforia sezesionista: Cu-cut aldizkari sezesionistan + La Veu de Catalunya egunkarian

-         Ofizial batzuk bi egunkarien egoitzak suntsitu

§ Jurisdikzioen legea

-         Armadari irain eta kalumniak à kode militarraren azpian

«  Aste Tragikoa (1909ko uztaila):

§ Marokon: Rifeko burdinbidea eraikitzen zuen konpainia eraso

-         Maurak errefortzuak Melillara bidali: erreserbistak deitu

§ Sozialistak, Anarkistak, gerraren aurka:protestak

-         Marokon egoera okertu + protestak gogortu (istiluak eta hildakoak)

-         Greba orokorra deitu

-         Bartzelonan gerra egoera aldarrikatu. Borroka latzak (uztailaren 25etik abuztuaren 1era arte)

§ Ondorengo errepresioa oso gogorra

-         Auzitegi militarrak eta prozesu sumarisimoak

-         Maura “Espainia Beltzaren” sinboloa

·        Francesc Ferrer i Guardia (Eskola Modernoa) fusilatu

·        Nazioarteko iskanbila → Mauraren dimisioa

«  1917ko krisia

Ø  Militarren arazoa: Defentsa batzarrak

-         Pentsamolde sindikalista

-         Marokon

o   Soldata handiagoak

o   Kategoriaz igotzeko posibilitate azkarra

-         Egoera honen aurka Batzarrak penintsulan sortu

o   1918 Armada Legea:

-         soldatak igo

-         batzorde batek igoerak arautu

Ø  Parlamentarioen biltzarra

-         Gorteak itxita

-         Cambok (Lliga Regionalista) bilera eskatu (argudioa: arazo asko + militarren jarrera)

-         Datoren gobernua ezezkoa eman

-         Parlamentarioen biltzarra Bartzelonan bildu

×         Eraberritzea eskatu

×         Sistema autonomista baten alde

-         Gobernuak desegin + Ezkerraren mugimenduaren beldurra

Ø  Greba orokarra

-         UGTk +CNTk indarrak elkartu

×         Bizigaien beherapenaren aldeko greba orokorra deitu

×         1916ko abenduan

×         Romanonesek negoziatu

-         1917 Datok boterea lortu

×         Romanonesen promesak ez onartu

-         Erantzuna: greba orokorra

×         Abuztuan gertakariak lasterragotu

×         Valentzian, Madrilen, Bartzelonan, Bizkaian, Asturiasen

×         Istiluak + armadaren oso errepresio gogorra (Bartzelonan 17 egun iraun zuen)

×         Armadaren izen ona galdu

«  Marokoren arazoa. Annualeko porrota

·        Aurrekariak

×         Algecirasko Konferentzia 1906

×          nazioarteko testuingurua Entente franko-britaniarra1904 eta Marokoko nazioarteko krisialdia 1905-1906

×         Barranco del Lobo, Aste Tragikoa 1909

·        Marokoko krisialdia. Annualeko porrota.

×         1912 Frantziak + Espainiak Marokoko banaketa berria hitzartu Kabilen erresistentziaren aurka hobeto antolatzeko

×         I Mundu Gerra bukatu ondoren matxinatuen aurkako kanpainak berriro hasi

à Abd el Krim liderra Rifen

×         Berenguer Jenerala armada burua. Hornidura eta prestakuntza eskasa

-         Erregularrak (bertako soldaduak)

-         Legioa (Francok eta Millán Astrayk eraiki – Frantziako eredua)

×         1921ko uda à Fernández Silvestre jeneralaren txarto planifikatutako ekintza

Þ    kontrol bako ihesa. Annualeko porrota: guztiak hil (13000)

×         Protesta handiak Espainian (Marokotik alde egitea eskatu: PSOEk, errepublikarrek...)

-         Picasso espedientea (porrotari buruzko ikerketa)

Þ    Mehatze konpainien oposaketa (Maroko menperatzea interesatzen zaie)

Þ    Gobernu eta armadaren oposaketa

-         Oztopo guztien gainetik à begi-bistako irregulartasunak, ustelkeria eta eraginkortasun falta

«  Primo de Riveraren estatu kolpea (1923-09-13)

×         Mussoliniren eredua (1922)