12. Gaia. Trantsizioa (1975-1982): 1978ko Konstituzioa eta 1979ko Gernikako Estatutua.

12. GAIA. Trantsizioa (1975-1982): 1978ko Konstituzioa eta 1979ko Gernikako Estatutua.

1. Sarrera

·            Zer eta noiz? Nola?

­    Erregimen autoritario frankistatik sistema demokratiko bat finkatu arte

ðFranco hil zenetik 1982an P.S.O.E.ren hauteskunde garapenera arte

­    Haustura iraultzailerik gabe

­    Protagonista anitzak

­    Sustraiak Franco hil aurreko urteetan.

·            Ekarpen anitzak:

­    Unibertsitateko ikasle eta irakasleak

­    Elizaren sektore bat

­    Kazetari talde bat

·            Frankismoaren klase zuzendaria zatiturik

­    sistema barneko aldaketaren aldekoak

­    immobilistak

·            Oposizioa bi taldetan:

­    Junta Demokratikoa

­    1974ko udan Parisen

­    Alderdi Komunista +Calvo Serer bezalako politiko monarkiko zenbait + Tierno Galvanen sozialistak + independenteak

­    Konbergentzia Demokratikorako Plataforma

­    1975eko Uztailean

­    PSOE + kristau demokratak + liberalak + sozialdemokratak

­    Biak elkartu: Koordinazio Demokratikoa (= “Platajunta”)

­    1976ko martxoan

­    Haustura demokratikoaren aldekoa

1.         Erakunde frankista guztiak desegin

2.         Behin Behineko gobernu bat osatu

3.         Erregimen demokratiko bati bidea ireki: prozesu konstituziogilea

2. Erreforma Politikoa

·            Arias Navarroren gobernua:

­    Erreforma gradualaren aldeko zenbait partaide barrne (Fraga, Areilza, Garrigues), baina oposizioari erantzunik ez

­    Elkarte Politikoen Legea (1976ko ekainean)

­    Elkarteen eta ez alderdien legalizazio posiblea

­    Komunistak edo nazionalistak ez

­    Preso politikoentzat amnistiarik ez.

·            Adolfo Suarezen gobernua

­    Juan Carlosek Arias Navarro kendu eta Adolfo Suarez izendatu (1979ko uztailean)

­    Neurriak:

1.         Erreforma Politikorako Legea aurkeztu

Gorte frankistek azaroan onartu

Abenduan erreferenduma ( %94,2 bai)

abstentzioa eskatu zuten oposizio-taldeen porrota

haustura demokratikoaren bidea alde batera utzi

2.         Elkarte Politikoen Legea aldatu (1977ko otsailean)

Alderdi Komunista legeztatzeko bidea (apirilean)

Armadan protestak (Itsaso-armadako ministroa Pita da Veiga dimisioa aurkeztu)

3.         Greba eskubidea onartu eta derrigorrezko sindikazioa

4.         Adierazpen askatasuna arautu

5.         Gorte konstituziogileetarako hauteskundeak (1977ko ekainaren 15ean.  ≥ 21 urte emakumeak eta gizonak)

­    Tentsio politiko handiko giroa

­    ezpaten zarata

­    Atentatu ugari:

­    Abokatu laboralisten hilketa Atochako hilketa)

­    ETA

­    GRAPO

3. Gorte Konstituziogileak eta 1978ko Konstituzioa

3.1.  Gorte Konstituziogileen konposaketa

·            UCD

­    Union de Centro Democratico-k garaipena lortu (350tik 166 diputatu)

­    Adolfo Suarezek presaka antolaturiko alderdia.

­    Zentro eskuinean sistema demokratikorantz abiatzeko prest zeuden guztiei plataforma bat eskaini ( baita erregimen frankistatik zetozenei ere)

­    Talde liberal eta demokrata kristau ezberdinak, bakoitza bere zuzendariekin eta bere ikuspuntu bereziekin

­    Egonkortasun eza

·            Ezkerra

­    P.S.O.Ek 118 eserleku. Beste talde sozialista batzuek 6 diputatu

­    Alderdi Komunistak 20 aulki

·            AP (Alianza Popular)

­    Frankismoaren lilurapekoak eta kontserbadoreak

­    Fraga Iribarnek sortua

­    16 diputatu bakarrik

·            Talde nazionalistak eta abertzaleak

­    Katalanek 13 aulki (horietatik 9 Jordi Pujolen Convergencia Democratica de Catalunyak)

­    Euskaldunek 9 (E.A.J.k 8 eta Euskadiko Ezkerrak ETA-pmtik sorturiko alderdia)

3.2.  1978ko Konstituzioa

­    Gorteek 1978ko urriaren 28an onartua. Abenduaren 6an erreferendumean baietsi.

­    Beste edozein gainetik ezaugarri bat: kontsensuaren emaitza izan zen. Erredaktoreak (bertsio garatuan ez): Gabriel Cisneros (UCD), Miguel Herrero y Rodríguez de Miñón (UCD), José Pedro Pérez-Llorca (UCD), Manuel Fraga Iribarne (AP), Gregorio Peces-Barba (PSOE), Miquel Roca (CiU), Jordi Solé Tura (PCE).

­     

­    Eduki nagusiak:

1.         Monarkia

­    Estatu mota monarkikoa erraz onartu (aurretik itundua). Estatu era, beraz: monarkia parlamentarioa.

­    Erregearen betekizunak (bertsio garatuan ez):

­    Estatu burua

­    Legeak berronetsi eta aldarrikatu

­    Indar Armatuen burua

2.          “Espainia zuzenbideko estatu sozial eta demokratiko modura osatzen da, bere arautegi juridikoaren balio nagusitzat askatasuna, justizia eta pluraltasun politikoa aldarrikatzen dituelarik” (1. artikulua)

­    Zuzenbideko Estatua: legearen agintea herri borondatearen adierazle gisan

­    Estatu soziala: kulturaren eta ekonomiaren aurrerapenari buruz guztientzat bizi kalitate duina ziurtatzeko asmoz

­    Norbanakoen askatasun eta eskubideen babes zabal bat eskaini

3.         Subiranotasun nazionala (1.2. artikulua)

4.         Legegilea ganbera bikoa: Diputatuen Kongresua eta Senatua

­    Sufragio unibertsalez hautatuak

­    Gorteei eskaerak luzatzeko aukera iniziatiba legegile herrikoiaren bidez

5.         Betearazlea Gobernuko Presidentea eta Gobernua (ministroak)

­    Ganberen aurrean erantzuleak (Gobernuak Kongresuaren babes zehatza behar du)

­    Ganberen kontrola:

­    Inbestidura

­    Zentsura mozioa

6.         Justiziaren administrazioan berrikuntza: hiritarrek parte hartu zinpekoen epaimahaien bitartez

7.         Autonomien estatua

­    Eztabaida ugari

­    Nazionalitate kontzeptu berria (nazio kontzeptua Espainiarentzat gorde). Eredua zabaldu erregio guztientzat

­    Bide ezberdinak autogobernura heltzeko.

­  Konpetentzia mailak ez dira homogeneoak (hizkuntza propioaren, intsularitatearen edo eskubide historikoen arabera)

­    Guztiek:

­    Legebiltzarra, botere legegilea beren konpetentziak osatzeko, gobernu eta presidente autonomikoa.

8.         Beste ezaugarriak (bertsio garatuan ez)

­    Eskubide eta askatasun aldarrikapen zabala (eskubide sozialen garrantzia)

­    Estatu laikoa

­    Luzea (Cadizkoaren atzean bigarrena). 169 artikulu + xedapen gehigarriak

­    Zurruna

4.  Krisi ekonomikoa eta Moncloako Itunak

·            Krisialdi ekonomikoa

­    1973an petrolioaren prezio igoera → krisi ekonomikoa → ondorioak Espainian hurrengo urtean

­    Egitura ekonomikoak, atzeratua eta teknologikoki zein finantzarioki kanpo indarren menpe

­    Inflazioa %27ra heldu 1977an eta langabeziak goraka etengabe

­    Fran­kismoaren azken gobernuek eta trantsizioko lehenak gaitasun eza

­    erregimen demokratikoaren eraikipena arriskuan

·            Moncloako Itunak

­    Noiz? Non? 1977ko udazkenean, Moncloa Jauregian Madrilen

­    Nork? gobernuak, patronalak, sindikatuek eta alderdi politikoek

­    Gobernua inflazioa kontrolatzera konprometitu gastuaren murrizketa eta aurrekontuen kontrolaren bidez

­    Sindikatuek eta ezkerrak lan baldintzen malgutasuna eta soldaten igoerak mugatzea onartu

·            Ondorioak:

­    Inflazio behera

­    Greba mugimenduen amaiera

­    Lan konstituziogilea lasaia eta kontsentsu giro batean

­    Behin behineko hobekuntza. 1979tik aurrera atzerapena berriro

­    Berreskurapena 80ko hamarkadako birmoldaketaren ondoren bakarrik

5.  Trantsizioaren amaiera

5.1.   U.C.D.ren krisia eta estatu kolpe saioa

·            Suarezen dimisioa

­    krisi ekonomikoa + gatazka sozialak + atentatuak + alderdi bar­neko tirabirak ð dimisioa 1981/1/29

­    Ondorengoa Leopoldo Calvo Sotelo

·            Estatu Kolpearen ahaegina

­    Tejero, Milans del Bosch (Valentzia), Armada…

­    Porrot egin. Militar gehiengoak ez ziolako jaramonik egin. Erregeak legaltasun demokratikoaren aldeko mezua plazaratu

­    Suarezen dimisioa bultzatu zuten arazoak zutik. Calvo Soteloren gobernuak ezin konpondu

­    Gorteen disolbapena eta 1982ko urrian hauteskundeak

5.2.  Gobernua  sozialistak

·            PSOEren garaipena

­    Aldaketa eta modernizazioaren aldeko kanpaina

­    PSOEren garipena (botoen %48). Bi ganbaretan gehiengo absolutua

­    Fragaren Alianza Popularraa %26;  UCDk %6; PCE %4

­    Felipe Gonzalez gobernuburua.  Lehen gobernu sozialista.

­    1996ra arte boterean mantendu

·             Helburu politikoak

­    Krisi ekonomikoari aurre egitea

­    Ezegonkortasun soziala baretzea

­    Nazioarteko isolamenduari amaiera ipintzea

·            Kanpo politika

­    Europar Elkarteetan integratu 1985ean

­    NATON sartu 1986 (deituriko erreferendumean garaipen eskasa lortu ondoren)

·             Ekonomian

­    Industriaren birmoldaketa (siderurgia, untzigintza …)

­    Lanpostu askoren galera. Langabezia ↑

­    Errepide sarea bultzatu

·            Gizarte mailan

­    Segurtasun Sozialaren orokortu

­    irakaskuntza ez unibertsitarioaren erreforma

­    abortuaren zigor-gabetzea

·            Azken urteak

­    Eskandalu ugari eta eragin trafikoarekin lotuak

­    GAL

­    1993ko hauteskundeetan gehiengo absolutua galdu. Conver­gencia i Unioren laguntzarekin gobernatu

­    1996ko martxoan hauteskundeak deitzera beharturik katalanen laguntza galdu eta gero

­    Garaipena José María Aznarrek zuzenduriko Alderdi Popularrak

6. Trantsizio politikoa Euskal Herrian: Autonomiako Estatutua eta Lurralde Historikoen Legea

6.1 Estatutuaren aurreko egoera

­    1977an lurralde historiko bakoitzeko Batzar Nagusiak osatu eta Euskadiko aurre-autonomia indarrean ipini

·            Alderdi politikoek (EAJ, PSOE, ESEI, PCE, DCV, ANV) Autonomiaren aldeko pausoak adostu

1.         Euskal Parlamentarien Biltzarrak Autonomiaren egitasmoa egin

2.         Egitasmoa Estatu Gobernuari eta Legebiltzarrari aurkeztu

3.         Onespena erreferendum batean.

·            1978ko urtarrilean → Euskal Kontseilu Orokorra osatu

­    Behin behineko gobernu aurre-autonomikoa

­    Batzar Nagusien 3 ordezkariekin osatuta

­    Ramón Rubial lehendakaria, baina Kontseilu honen eginkizuna zaila izan zen botere gutxi zuelako.

·            1978ko Konstituzioa onartzeko erreferenduma

­    Alderdi abertzaleek Konstituzioari baiezkoa emateari uko egin

­    EAJk abstentzioa eskatu; HBk eta EEk ezetza eskatu zuten

­    Hala ere  Autonomia-Estatutuaren egitasmoa bultzatu

6.2 Euskal Herriko Autonomia Estatutua

­    1978ko Konstituzioaren bigarren xedapen gehigarriaren arabera: Euskadi «komunitate historikotzat» jo

­    151 artikuluaren bidea hartzeko aukera  autonomia osora heltzeko

­    Nafarroa aparte geratu (Nafarroako alderdi gehienen oposizioagatik)

­    1978ko abenduan parlamentario guztiek, Biltzarrean bilduta, egindako egitasmoa onartu

­    1979ko urriaren 25ean erreferendumean onartuta

­    partaidetza % 59 (abstentzioaren alde HB, LKI eta MK)

­    bai % 94,9 / ez % 5,1 (ezetzaren alde AP-ko zati bat eta foralistak)

6.3.  Erregimen autonomikoa

·            Botereak

­    Betearazlea lehendakaria + gobernua (Legebiltzarraren babesa eskuratu behar)

­    Legegilea Eusko Legebiltzarra

­     sufragio unibertsalez hautatua

­    75 diputatu (25 Lurralde Historiko bakoitzeko)

·            Bereizitasunak

1.         Arau­tegi konstituzionalean ez ezik foraltasun historikoan oinarritu

­    Hezkuntza konpetentziak + finantziazioa prozedura berezia Kontzertu Ekonomikoen eguneratzean oinarritua

­    (Kontzertuak Araban eta Nafarroan mantendu frankismoan)

2.         Polizia propioa Ertzaintza

3.         Foru Aldundiak oso ahalmentsuak

­    Eusko Jaurlaritzarekin tirabirak sortu

6.4 Lurralde artikulazioa

·            Lurralde-eremuaren antolamendua

­    Nafarroaren banaketa burutu ondoren, EAE Araba. Gipuzkoa eta Bizkaiko «Lurralde Historikoekin» osatu

­    Erakundeak:

­    komunak (Eusko Legebiltzarra, Jaurlaritza, e.a.)

­    organo propioak (Batzar Nagusiak eta Aldundiak).

­    Foraltasun historikoaren herentzia

­    Eskumen garrantzitsuak (haziendari dagokionez batez ere)

­    Gatazken iturria

·            Lurralde Historikoen Legea

­    1983ko Azaroan. E.A.J.ren nagusitzapean.

­    Autonomi Erkidegoko erakunde komunen eta Lurralde Historikoen arteko Harremanen Legea

­    Lurralde erakundeen ahalmen eta funtzioak bereiztu

­    Batzar Nagusiak Lurralde Historikoen organo nagusia

­    Sufragio unibertsalez hautatua (parlamentu probintzialen antzekoak)

­    Aldun Nagusia izendatzen du eta honek bere gobernu-kideak aukeratu

­    Praktikan,  Aldundia da benetako boterea Batzarrek ez baitute gaitasunik foru gobernua kontrolatzeko.

·            1984ko hauteskundeak eta EAJren zatiketa

­    EAJk %42; PSOEk %23, Herri Batasunak %14,6 eta EE %8.

­    EAJren barne haustura. Buruzagitza politikoa galdu.

­    Desadostasunak:

­    Lurralde Historikoaren Legetik eto­rri

­    Arazoa, funtsean, probintzia erakun­deen (Aldundien) eta euskal gobernu zentralaren (Eusko Jaurlaritzaren) aginpideen arteko eztabaida

­    EAJk, lurralde historikoen alde, Aldundien ahalmenak gehituz. Aldi berean, Eusko Jaurlaritzaren jarduera ahalmena murriztu

­    Arazo handiena: zergak jasotzeko ahalmena Aldundien esku

­    Gobernuak Aldundi bakoitzarekin negoziatu behar zergak banatzeko

­    Karlos Garaikoetxeak dimisioa aurkeztu lehendakari gisa 1985ean.

­    Hilabete batzuk geroago, EAJ utzi eta alder­di berri bat osatu: Eusko Alkartasuna. Hartara joango ziren EAJko buruzagi eta militante asko, gipuzkoarrak batez ere.

­    Jose Antonio Ardanza Garro EAJko lehendakari berria

6.5. Kontzertu Ekonomikoak

·         1876an ezarria. Araban eta Nafarroan eten gabe

·         Aldundiek zergak ezarri eta kobratu

·         Kopuruaren zati bat Eusko Jaurlaritzara

­    Erabakia Finantzen Euskal Kontseiluan

×         Aldundi bakoitzeko bi ordezkari eta Eusko Jaurlaritzako sei

­    Eusko Legebiltzarraren eginkizun eskasak. Kritikak

·         Eusko Jaurlaritzak Gobernu Zentralari kopuru jakin bat eman: Kupoa

­    Estatuak beregain dituen karga guztien ordainetan(Kanpo Arazoak, Defentsa, e.a.)

­    Erabakia komisio misto batean

×         Foru Aldundi bakoitzeko ordezkari bat

×         Eusko Jaurlaritzaren hiru

×         Estatu Administrazioaren sei

­    Kupoa noizbehinka berritu. Gorteetan onartu

7. Nafarroako  Foruaren Hobekuntza

·         1841ko Legean oinarritu zuten Foruen Hobekuntzaren legitimitatea.

·         Pausoak

­    1979an Foru Parlamentua osatu

­    1980tik aurrera Foruen berrezarpenaren aldeko negoziazioak Espainiako Gobernuak eta Nafarroako UCDko parlamentarioak

­    1982an, Estatu Legebiltzarrak onartutako Foruen Hobekuntza indarrean ipini zen erreferendum bat egin gabe.

·          Beraz, Nafarroa Autonomia-Estatutua ez duen erkidego bakarra

­    Foru historikoaren “Erreforma eta Hobekuntza”-ren bidea jarraitu